Ziya Paşa'nın Şiir Anlayışı

Tanzimat ile başlayan batılılaşma edebiyatımızda yeni türleri beraberinde getirmiştir. Bu yeni türlerden biri de eleştiri/tenkitdir.

Tanzimat Edebiyatı'nın ilk nesli içinde şiir sanatımız hakkında ilk ve en köklü değerlendirmeyi yapan şairimiz Ziya Paşa'dır. İki kez Türk şiiri üzerinde düşünmüş ve kendine göre tutarlı saydığı değerlemdirmeler yapmıştır. Bunlardan birincisi 1868'de Hürriyet gazetesinde yayımladığı "Şiir ve İnşa" makalesidir.

  Bu yazısında Ziya Paşa, "Osmanlıların şiiri nedir?" sorusua cevap arar. Necâtî, Bâkî, Nef'î, Vâsıf, Nedim Divan edebiyatının başarılı şairleridir. Ziya Paşa, bu şairlerin ortaya koyduğu şiirleri gerçek Türk şiiri saymamaktadır.

Ona göre bu manzumeleri yazan şairler İran şairlerini,

onlar da Arap şairlerini taklit etmişlerdir. Üstelik bu taklit sadece şiir üslubunda değil aynı zamanda fikir ve anlamda da devam etmistir. Ziya Paşa yukarıda adı geçen şairlerin ortaya koyduğu edebiyatı Osmanlı edebiyatı saymamaktadır. Onların  yazılarına bakıldığında tek bir Türkçe kelime bulunmadığından bahseder.Devlet dairelerinde yazışma dili de  neredeyse bu şekildedir. Şair bu durumdan şikâyet eder. Bunların bu asrın hatası olmadığını, Acem şivesini taklit sevdamızdan kaynaklandığını söyler.

Ona göre bizim gerçek şiirimiz "avam(halk) şarkıları" ile "üçleme ve kayabaşı(çoban türküsü)" şiirleridir. Bu konuda da ısrar eder.

Aradan altı yıl  geçtikten sonra 1874'de yayımladığı Harâbât Mukaddime'sinde bu defa daha önce söylediklerinin tam tersini söyler üstelik Şiir ve İnşa'da yücelttiği halk şiirini aşağılar.

  Sadece halk şiirini eleştirmekle de kalmaz Batı şirinini de eleştirir. Tanrı'nın her iklime, her coğrafyaya, her millete ayrı ayrı kabiliyet ve mizac verdiğini belirtir ve ortaya konacak olan eserlerinde de ayrı ve farklı olması gerektiğini söyler. Türk şiirinin Batılaşmasına sıcak bakmadığını belirtmek gerekir.

Ziya Paşa'nın altı yıllık aradan sonra tekrar divan şiirine kapılıp hem üç ciltlik bir antoloji olusturması hem de eski şiir hakkında övücü sözleri, birlikte eski şiir anlayışını yıkmaya karar verdikleri dostu Namık Kemâl'in gazabına uğramasına sebep olur.

Edebiyatımızın yenileşme sürecine girdiği böyle bir dönemde bu antoloji yenileşme çabalarına zarar vermiştir ve Ziya Paşa şiir sanatı açısından yüzünü tamamen eski şiire çevirmiştir.