Osmanlı'da Astronomiye Bakış

(Resim: İstanbul Rasathanesi, Şehinşahname)

Osmanlı döneminde kurulan ilk ve tek rasathane III. Murat zamanındaki İstanbul Rasathanesi'dir. Bu rasathane zamanının en modern gözlemevlerinden biriydi. Rasathanenin kuruluşuna öncülük eden matematikçi ve astronom Takiyüddin er-Râsıd'tı. Kendisi Mısır’da eğitimini tamamlamış bir süre kadılık ve müderrislik yaptıktan sonra müneccimbaşılığına terfi etmişti. Bu görevi sırasında III. Murat'la yakınlık kurmayı başaran Takiyüddin, Hoca Sadettin Efendi’nin desteğiyle sultanı rasathane kurma konusunda ikna etti. Gerekçe olarak Uluğ Bey’in rasatlarında bazı hatalar olmasını göstermişti. III. Murat'ın izniyle Takiyüddin, Tophane sırtlarında bir kısmı tamamlanan rasathanede gözlemlerine başladı.

Ayrıca rasathanede gerekli bütün aletleri temin edip zengin bir de kütüphane oluşturdu. Rasathane 2 ayrı bina ve 16 personelden oluşuyordu. Takiyüddin o zamana göre oldukça ileri teknik ve hesaplamalar kullanarak gözlemlerde bulunmuş, ekliptik ile ekvator düzlemi arasındaki açıyı bugünküne çok yakın şekilde hesaplamıştı. Yapılan gözlemler not edilmiş ve bu konuda önemli eserler oluşturulmuştu. Ancak bu durum uzun sürmedi. Bir takım kıskançlıklara bazı olumsuz bakış açıları da eklenince rasathanenin ömrü çok kısa oldu. Bazı devlet adamları Hoca Sadettin’in ve Takiyüddin’in ön plana çıkmasına tahammül edemediler. Rasathanenin uğursuzluk getireceği konusunda, 1577'deki kuyruklu yıldız ve 1578'deki veba salgınının bir uyarı olduğunu iddia ettiler. Rasathane kurarak astronomiyle uğraşan Uluğ Bey’in sonunun felaketle bitmesini sultana delil olarak gösterdiler. Rasathane için son hüküm ise zamanın ünlü Şeyhülislamından geldi. Şeyhülislam Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi'nin III. Murat'a; yıldızların gözleminin felaket getireceğini, göklerin sırlarını örten perdeyi kaldırmanın uğursuz bir haddini bilmezlik olduğunu böyle bir gözlemevinin kurulduğu hiçbir devletin varlığını sürdüremediğini söylemesi üzerine III. Murat rasathanenin yok edilmesini emretti. Bunun üzerine Kılıç Ali Paşa gemiden yaptırdığı top atışlarıyla rasathaneyi yerle bir etti.