Bakü'nün Kurtuluşu! (Azerbaycan - Türkiye)

(Resim: Türk Askeri Bakü'ye girerken)

1918'de fırsatçı Ermeni-Rus birleşmeleri ve İngiliz emperyalistleri Azerbaycan'ın her tarafında Türk-Müslüman nüfusu kitleler halinde imha etmeye başlamıştı. Bolşevik bayrağı altında birleşen Ermeni çeteleri; Bakü, Nahçıvan, Guba, Gusar, Şamahı, Lenkeran şehirlerinde katliam yaptılar. Tarihçilere göre sadece 29-31 Mart arasında Bakü’de 20 binden fazla Azerbaycanlı katledildi. Katliamın başlıca nedeni Azerbaycan’ın bağımsızlığının engellenmesi ve Bakü’nün iktisadi ve siyasi önemine ilişkindi. Aynı dönemde Osmanlı Devleti de zor durumdaydı. Ancak Başkumandan Vekili Enver Paşa 1918'in başlarından itibaren Kafkasya'daki Türk ve Müslüman halkı korumak, Bakü'yü işgalden kurtarmak için bir ordu kurulması yönünde çalışmalara başladı.
Bu amaçla Azerbaycan'a Türk askeri birliklerini göndermeye karar verdi. Nuri Paşa komutasında özel askeri birlik oluşturuldu. Heyet 8 Mayıs 1918`de Tebriz'e geldi. Yol boyu Ermeni katliamlarının önlenmesi için çarpışmalar yaşandı. Heyet 20 Mayıs`ta Aras'ı geçerek Zengezur`a ulaştı. Nuri Paşa subaylarından bir bölümünü burada bıraktı, birkaçını ise Nahcivan'a gönderdi. 24 Mayıs`ta Yevlah`a, 25 Mayıs`ta ise Gence'ye ulaştılar. Burada ordunun yapısında bazı değişiklikler yapıldı. Kafkas İslam Ordusu ayak bastığı her yerde Azerbaycanlıların büyük sevgisiyle karşılaştı. 4 Haziran`da Osmanlı Devleti ile AHC arasında dostluk anlaşması imzalandı. Anlaşma diğer hususların yanı sıra Azerbaycan'a askeri yardım gösterilmesini de öngörüyordu. Ardından 9. Ordunun 5. Kafkas Fırkası Gümrü`ye, oradan Gazah`a ve nihayet Gence'ye geldi. Bu ordu ve onlara katılan Azerbaycanlı gönüllülerden oluşan Kafkas İslam Ordusu kuruldu. Kafkas İslam Ordusu'na Nuri Paşa başkanlık ediyordu. Özel olarak 5. Kafkas Fırkası Mürsel Paşa'nın kumandanlığına geçti ve ordu güçlendirildi. Bu örgütlenme ve hazırlıklardan sonra Bakü'yü kurtarma çalışması başladı. 14 Eylül`de Bakü çevresindeki savaşların 40. Günü'ydü. Kafkas İslam Ordusu 14 Eylül gecesi kritik saldırıya geçti. Saldırılara dayanamayan İngiliz askerleri şehri terk etti. 15 Eylül'de Bakü düşman işgalinden kurtarılmıştı.