Enver Paşa ve Atatürk'ün arası nasıldı?

Tarihimizin şüphesiz en gizemli iki paşası olan Mustafa Kemal ve Enver Paşa arasında ki husumet hala gizemini koruyor. Artık bu konuyu tarihimizin tozlu raflarından çıkarıp açıklığa kavuşturalım.

Enverin Başkumandan vekili olduğu senelerde henüz yarbay olan Mustafa Kemali kıskanması diye bir şey söz konusu olamaz.

Sahip oldukları rütbeler ve makamlar bakımından vaziyet böyledir, dolayısıyla anca mevkilerini bir kenara bırakarak gençlik senelerinde tanışan ve pek samimi olmayan iki silah arkadaşının karşılıklı hissiyatını ele almak gerekir. Birbirlerinden pek hoşlandıkları söylenemez ve hoşlanmadıkları tarihin bir gerçeği. İkiside hırslıdır ve yükselmeye heveslidir lâkin Enverin yıldızı önceden parlamış, Mustafa Kemal geride kalmış ve anca Enver çökünce yükselebilmiştir. Mustafa Kemal ve Enver rekabet içerisinde olsalarda 1914-1918 arasında aralarında sadece bir ast-üst ilişkisi olmuştır.

İki genç subayın aralarında ki ilk çatışma Mustafa Kemal'in İttihad ve Terakki'ye 1907 yılında katılmasından hemen sonra çıkmış, Mustafa Kemal'den pek hoşlanmayan Parti,

 Mustafa Kemal'i Libya'ya sözde müfettiş olarak gönderip merkezden uzaklaştırarak adeta sürgüne yollamıştır. Bu olay küçük bir çatışma olarak kalmış, büyümemiştir.

Asıl kopuş 1909 yılında İttihat ve Terakkinin İkinci Kongresinde yaşanmıştır. Mustafa Kemal kongrede askerin siyasetin dışında kalmasını söylemiştir ve hepinizin bildiği gibi askeri kanadın desteği üzerine ayakta duran İTC bundan hiç hoşlanmamıştır. Hatta İTC Mustafa Kemal'e o kadar sinirlenir ki kendisini ölüme mahkum eder ve İnfaz için Halil Bey'i (Halil Kut) görevlendirir. Halil Paşa emri yerine getirmez, yerine getirmesi durumunda tarihin nasıl değişeceğini siz düşünün.

Mustafa Kemal ve Enver Paşa'nın Libya savaşındada anlaşamadıklarını biliyoruz fakat ne yaşadıkları hala gizemini korumakta. Bir şeyler yaşandığını bilme sebebimiz ise 17 temmuz 1921'de Enver Paşanın Moskovadan yolladığı mektupta kullandığı "...maateesüf, Trablustan beri bildiğim ahlak-ı şahsiyenizin bugün vardığınız mevkide bile tebeddül edemediğini görüyorum. Ve benim yalnız iktidarınıza bakarak görmek istemediğim diğer noksanlarınızı artık göze sokacak surette belli ettiniz. ...Sizi şahsi hırsınıza mağlûp olarak bu kadar küçülmüş gördüğümden dolayı teesüf ederim" ifadeleri Libyada ciddi bir tatsızlık yaşandığını göstermekte.

Mustafa Kemal ayrıca Balkan Harbi sonrasında Enverin İstanbula tayinini önlemek için girişimde bulunacak ve başarısız olacak. Bu şekilde resmi girişimleri Enver 1914 yılında Harbiye Nazırı olunca son bulacak fakat Enveri yinede tenkid etmeye devam edecek.

Mustafa Kemal Paşa, bu tenkidlerini gayrı resmi bir şekilde sadece sözde bırakacak ve Envere karşı bir girişimde bulunmayacak. Enver'de Mustafa Kemalin aynı senelerde giriştiği askerlerin yapması yasak olan bazı faaliyetlerine göz yumacak, hatta Mustafa Kemalin askeri hiyerarşiyi hiçe sayan ve soruşturma açılmasını gösteren bazı teşebbüslerini görmezden gelecektir.

Bunun dışında Enverin şehit düşmesinin ardından Mustafa Kemalin Enver hakkında ki hiçbir sözünün doğruluğu yoktur. Hepsi üçüncü şahıslar tarafından yazılmıştır ve itibar edilmemeleri gerekir

İki Paşanın ruhları şâd, mücadeleri davalarımıza rehber olsun...

Kaynaklar:

Hoşnut olmamış adam Enver Paşa- Masayuki Yamauchi

Enver - Murat Bardakçı

Makedonya'dan Ortaasya'ya Enver Paşa - Şevket Süreyya Aydemir